تأثیر فعالیّت تکتونیکی بر مورفولوژی نیمرخ طولی رودخانه مطالعه موردی: رودخانه پل‌رود (شمال ایران)

نیمرخ طولی رودخانه­ها اطلاعات ارزشمندی در مورد تغییرات شرایط حاکم بر حوضه­های آبریز در اختیار می­گذارد. به همین علت این موضوع همواره مورد علاقه محققان مختلف بوده است. با بررسی شکل نیمرخ طولی رودخانه­ها می­توان وضعیت فعالیّت­های تکتونیکی در منطقه را مورد بررسی قرار داد. در این تحقیق، شکل نیمرخ طولی حوضه‌ی آبریزرودخانه پل‌رود و عوامل مؤثر بر آن بررسی شد. جهت انجام این پژوهش، محدوده­ی مورد بررسی را به 10 حوضه و زیر حوضه تقسیم و در هر یک از این حوضه­ها زیر حوضه­ها، نوع جریان، میزان فعالیّت­های تکتونیکی و نقاط خروج از حالت توازن در شکل نیمرخ طولی رودخانه را مشخص نمودیم. در ارزیابی تکتونیک نیمرخ رودخانه های حوضه­ها و زیر حوضه­های مورد بررسی از برخی از شاخص­های تکنونیک فعال Hi، شاخص SL و همچنین ترسیم نمودار Ds  استفاده شده است. نتایج به دست آمده از محاسبه‌ی شاخص­های انتگرال هیپسومتری و شاخص SL در این حوضه­ها زیرحوضه­ها نیز بیانگر نرخ ملایم فعالیّت­های تکتونیکی و بالاآمدگی است. عامل تشکیل نیک­پوینت­ها و شکست­ها در حوضه و زیرحوضه­های پل‌رود، شلمان و جیرکل تغییرات لیتولوژی می­باشد. به عبارتی تغییرات لیتولوژی در این 3 حوضه و زیرحوضه سبب عدم توازن شکل نیمرخ طولی رودخانه شده است. مقدار انتگرال هیپسومتری در حوضه‌ی زیرحوضه­های پل‌رود، شلمان و جیرکل به ترتیب برابر با 79/0، 59/0 و 38/0 است. این مقادیر حاکی از میزان نسبتاً بالای فعالیّت­های تکتونیکی در این 3 حوضه است، با این حال در این حوضه­ها و زیر حوضه­ها عامل تشکیل شکست­ها و عدم توازن در نیمرخ طولی رودخانه، تغییرات لیتولوژی است. مقادیر انتگرال هیپسومتری در زیرحوضه­های سله­چال، عسگرآباد، چالک­رود و سرخ­ قله بترتیب 54/0، 6/0، 45/0 و 44/0 است که نشان از نرخ ملایم تکتونیک در زیرحوضه­های چالک­رود و سرخ­قله و نیز نرخ نسبتاً بالای تکتونیک در زیرحوضه­های عسگرآباد و سله­چال است. عامل ایجاد عدم تعادل و شکست در نیمرخ طولی رودخانه در این حوضه و زیرحوضه­ ترکیبی از عوامل تکتونیک و لیتولوژی است. بیشترین آنومالی شاخص SL در زیر­حوضه­های عسگرآباد، شلمان، سله چال است که از لحاظ لیتولوژی در رده بالا و مقاوم می‌باشند، بقیه آنومالی­های حوضه­ها و زیر­حوضه­های ناحیه­ی مورد مطالعه دارای مقادیر شاخص SL متوسط تا پایین هستند، در نهایت با بررسی انجام گرفته در این حوضه و نتاج حاصل مشخص گردید که شکل نیمرخ طولی رودخانه پل‌رود بیشتر تابع تغییرات لیتولوژی است و فرآیندهای تکتونیکی تأثیر کمتری در آن داشته­اند.